Türkmenistanyň guşlar dünýäsi özüniň köpdürlüligi bilen tapawutlanýar. Daglyk sebitler, suw howdanlar we çöl ýaly giň gerimli landşaft zolaklarynyň hasabyna ýurdumyzyň çäklerinde 400-den gowrak guş görnüşi ýaşaýar. Olaryň arasynda şu ýerde nesil öndürýän, höwürtge ýasanýan guşlar, göçüş döwründe dynç almak üçin düşleýän guşlar we gyşlamaga galýan guşlar bar. Käwagt tötänleýin biziň ýerlerimize başga ýerden uçup gelen guşlara hem duş gelmek bolýar.
Ählumumy howa şertleriniň üýtgemegi guşlaryň galýan häsiýetine we olaryň ýaşaýyş meýdanlarynyň çäklerine täsir edýär. Bu, esasan-da, guşlaryň ýurdumyzyň çäklerine, has-da, çetlerindäki ýerlere täze görnüşleriň aralaşmagyna getirýär, muny hem ornitologik meýdan barlaglarynyň netijeleri tassyklaýar.
Ornitologiýa höwesjeňleriniň arasynda iň meşhur işleriň biri, fotosuratlar, wideoýazgylar, olaryň görnüşlerini kesgitlemek we seslerini diňlemek arkaly guşlara syn etmekdir. Bu işe höwesek adamlaryň arasynda «Diýar» žurnalynyň fotohabarçysy Ahmet Taňrygulyýew hem bar. Onuň suratlar ýygyndysynda eýýäm guşlaryň 150 görnüşi bar, her bir surat hysyrdyly synlamalaryň netijesidir.
Ahmet Taňrygulyýew öz syýahatlarynda ýurdumyzyň ähli dokuz goraghanasynda boldy we guşlaryň öz tebigy ýaşaýyş şertlerindäki ýatda galyjy görnüşlerini surata düşürdi. Bathyz döwlet tebigy goraghanasynda ol pisse agajynyň höwürtgesindäki gajara syn etdi. Repetek döwlet biosfera goraghanasynda oňa agaç deşigindäki daşdeşen, uçup barýan guw we köldäki ala gazlary surata düşürmek başartdy. Hazar deňziniň günorta-gündogar bölegindäki Ogurjaly adasynda ol garajagazlaryň we gyzyl gazlaryň sürüleriniň suratlaryny aldy.
Gaplaňgyr döwlet tebigy goraghanasynyň Sarygamyş kölünde Ahmet gama burunlary we baýguşy surata düşürdi. Amyderýa döwlet tebigy goraghanasynda ol kiçi garajagazlary, sütileri we gögümtil murtly jikjikileri surata aldy. «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda oňa uly tersaýaklary we kiçi gögebakarlary surata düşürmek başartdy. Sünt-Hasardag döwlet tebigy goraghanasynda ol dag süleçilerini surata düşürdi.
2023-nji ýylda Magtymguly etrabynyň dag obalarynda ol owadan sesi bilen aýdym aýdýan açyk sary reňkli sargyldagy – seýrek duş gelýän guşy surata düşürdi.
Ahmet goraghanalardan başga-da, şäher seýilgählerinde ýygy-ýygydan gezelenç edýär, ol ýerde hem gyzykly guşlara duş gelýär. Mysal üçin, 2024-nji ýylyň ýanwar aýynda 10-njy kiçi etrabyň seýilgähinde demirgazyk sebitlerden göçüp gelen takmynan elli sykylykçy guşlaryň toparyny hasaba aldy. Şu ýylyň güýzünde, täzelenen «Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň XV ýyllygy» seýilgähinde dürli ýelekli guşlaryň, şol sanda toganyň, ala siňekçi guşuň, çemen jakjakynyň, gok gargalaryň üstünlikli fotosuratlary alyndy.
Paýtagtymyzyň «Aşgabat» medeni we dynç alyş seýilgähinde fotosuratçynyň obýektiwine halkaly toty guşlar düşdi.
– Açyk ýaşyl reňkli halkaly toty guşlar, ýagny kramer toty guşlary 2019-njy ýyldan bäri meniň synlamalarymyň obýekti boldy. Olar esasan glediçiýa agajynda ýaşaýarlar. Bu guşlary surata düşürmek üçin ýigrimi metrdan otuz metre çenli aralygy saklamak zerur, sebäbi olar özlerine golaýlatmaýarlar – diýip, Ahmet gürrüň berýär.
Käbir maglumatlara görä, 2014-nji ýyldan başlap, «Aşgabat» medeni we dynç alyş seýilgähinde iki sany halkaly toty guş goýberildi, häzirki wagtda olaryň sany ýüz töweregi guşa ýetýär.
Ahmet guşlaryň göçüş häsiýetleriniň aýratynlyklaryna hem ünsi çekýär:
– Garlawaçlar mart aýynyň ahyrynda gelýärler we sentýabr – oktýabr aýlarynda günorta göçýärler. Gara atgarlawaç guşlar aprel aýynda yzyna dolanýar, soňky iki ýylda olaryň göçüşi 15-nji iýulda hasaba alyndy, bu bolsa öňki çaklamalara laýyk gelmeýär. Sargyldak maý aýynda gelýär we awgust aýyna çenli günorta dolanýar.
Ahmet Taňrygulyýewiň arhiwindäki her bir surat diňe bir estetiki taýdan özüne çekiji görnüş däl-de, eýsem, guşlaryň biologiýasy, özüni alyp barşy we ekologiýasy baradaky çuňňur bilimleriň netijesidir. Fotohabarçynyň işi ýöriteleşdirilen enjamlary, ýokary hünär derejesini, sabyrlylygy, tebigata bolan söýgini we käwagt 150–300 kilometre çenli aralygy öz içine alýan uzak ekspedisiýalara taýýarlygy talap edýär.
