15-22-nji iýun aralygynda türkmen wekiliýeti Birleşen Milletler Guramasynyň senagat ösüşi boýunça (UNIDO) taslamalarynyň çäklerinde geçirilen iş sapary bilen Russiýa Federasiýasynyň paýtagty Moskwa şäherinde boldy.
Wekiliýetiň düzüminde Türkmenistanyň Daşky gurşawy goramak ministrliginiň, Energetika ministrliginiň, Gurluşyk we binagärlik ministrliginiň, Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrliginiň, Döwlet gümrük gullugynyň, «Türkmenstandartlary» baş döwlet gullugynyň, «Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň, Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň, Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersitetiniň, Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynyň hem-de sowadyjy senagat kärhanalarynyň wekilleri boldular.
Saparyň maksady Ozon gatlagyny weýran ediji maddalar boýunça Monreal teswirnamasyna Kigali düzedişini durmuşa geçirmegiň çäklerinde gidroftoruglerodlaryň (GFU) sarp edilişini azaltmak babatda tebigy sowadyjylara geçmegiň hem-de energonetijeliligi artdyrmagyň tejribesini öwrenmekden ybarat boldy.
Mälim bolşy ýaly, Türkmenistan parnik gazlarynyň bölünip çykarylyşyny azaltmak we ählumumy howanyň üýtgemegine garşy göreşmek boýunça halkara işlerine işjeň gatnaşýar. 2020-nji ýylda biziň ýurdumyz Ozon gatlagyny weýran ediji maddalar boýunça Monreal teswirnamasyna Kigali düzedişine goşuldy. Ol Düzediş GFU-nyň ulanylyşyny tapgyrlaýyn azaltmagy göz öňünde tutýar. GFU – ol hojalyk ulgamyna degişli köp ugurlarda, şol sanda sowadyjy senagatda ulanylýan ählumumy ýylylyga eltmäge ýokary derejede mümkinçiligi bolan sintetik parnik gazlar.
UNIDO Türkmenistanda Kigali düzedişini ýerine ýetirmegiň meýilnamasyny (KIP) durmuşa geçirmek hem-de energonetijeliligi artdyrmak boýunça taslamalary amala aşyrýar.
Türkmen wekiliýetiniň agzalary RF-ne saparynyň dowamynda tebigy sowadyjylary ulanýan sowadyjy senagatyň iri kärhanalary we desgalary bilen tanyşdylar.
Saparyň ilkinji gününde olar «Industrialnyýe reşeniýe» jogapkärçiligi çäklendirilen jemgyýetiň önümçilik kärhanasyna baryp gördüler, şol ýerde tebigy sowadyjy bolan ammiakda işleýän senagat maksatly sowadyjy enjamlar taýýarlanylýar. Kompaniýanyň tejribeli hünärmenlerden ybarat topary tarapyndan bütin Russiýa boýunça 500-den gowrak taslamalar durmuşa geçirilipdir hem-de energetika, nebitgaz we senagat maksatly sowadyş ulgamlarynda ekspertiza işleri toplanyldy.
Kompaniýanyň ekologiýa durnuklylygyny üpjün etmäge gönükdirilen toplumlaýyn çemeleşmesi elektrik energiýanyň, tebigy gazyň, suwuň sarp edilişini, senagat akymlarynyň azaldylmagyny özünde jemleýär. Serişdeleriň tygşytlanylmagy has netijeli tehnologiýalaryň, önümçiliklerde kömürturşy gazynyň möçberlerini azaltmagyň, bölünip çykan ýylylygyň ikinji gezek ulanylmagynyň hem-de sowadyşy üpjün ediş ulgamlarda ekologiýa taýdan howpsuz sowadyjylaryň peýdalanylmagynyň hasabyna gazanylýar.
Türkmenistanyň wekiliýetine sowadyjy enjamlary taýýarlaýan kärhanada önümçilik işleriniň tapgyrlary aýdyň görkezildi. Myhmanlar ammiagyň sowadyjy hökmünde ulanylyşy bilen baglanyşykly tehniki çözgütleriň köpdürlüligi bilen tanyşmaga mümkinçilik aldylar.
Soňra «Kosino şäheri» SDAM-niň «Globus» gipermarketinde duşuşyk geçirildi. Bu toplumyň sowadyşy üpjün ediş ulgamlarynyň taslamasy «KrioFrost» kompaniýalar topary tarapyndan taýýarlanylyp, uglerodyň dioksidiniň ekologiýa taýdan arassa sowadyjysynyň ulanylmagy arkaly gurnalypdyr.
Saparyň ikinji gününde Wladimir oblastynyň Kiržaç şäherindäki tebigy sowadyjylarda işleýän we energonetijeli tehnologiýalary ornaşdyrýan, senagat maksatly sowadyjy enjamlary çykarýan «TehnoFrost» zawodyna tanyşlyk gezelenji guraldy.
Häzirki zaman ýokary tehnologiýaly önümçilik 40000 inedördül metrden gowrak meýdanda ýerleşýär. 2022-nji ýylda importuň ornuny tutýan maksatnamanyň çäklerinde zawodda önüm öndürmegiň täze ugry işlenilip düzüldi, şonuň önümçiliginde rus çig malynyň hem-de düzüm bölekleriniň 90 göterimden gowragy ulanylýar. Bu ýerde sowadyjy ulgamlar üçin suwuklygy sowadyjy enjamlaryň hem-de maglumatlary işleýiş merkezler üçin presizion sowadyjylaryň öndürilmegi ýola goýlupdyr, şu ýyl bolsa çillerleri hem-de Russiýada we GDA ýurtlarynda heniz bolmadyk presizion sowadyjylary synag etmek üçin barlaghana toplumy açylypdyr.
Zawodda bolmaklarynyň dowamynda wekiliýetiň agzalary häzirki zaman senagat maksatly sowadyjy enjamlaryň we howany sowadyş ulgamlarynyň tutuş önümçilik toplumynyň gurluşyny gördüler. Myhmanlara işleýşinde tebigy sowadyjylar ulanylýan sowadyjy tehnikalaryň dürli nusgalary görkezildi.
Saparyň üçünji gününde Türkmenistanyň wekilleri «Gigroftoruglerodlardan ýüz döndürilmegi babatda sowadyjy ulgamlaryň energonetijeliligi» atly maslahata gatnaşdylar. Ol UNIDO, «KrioFrost Akademiýasy» diýen ylym-bilim merkezi hem-de Russiýanyň sowadyjy senagaty kärhanalar birleşigi (Russoýuzholodprom) tarapyndan guraldy.
Forum «KrioFrost Akademiýasy» ylym-bilim merkezinde geçirildi. Çäräni halkara bilermen Olga Wolgina açyp, sowadyjy enjamlar we howany sowadyş ulgamlar üçin energonetijeliligiň iň pes ölçeglerini döretmek babatda halkara tejribesine syn bermek bilen çykyş etdi. şunuň bilen baglylykda, ÝB-niň, Hytaýyň, ABŞ-nyň, Belarusuň we beýleki ýurtlaryň oňyn tejribeleriniň mysallary getirildi. Bilermen bu ugurda Türkmenistan tarapyndan, şol sanda GFU-dan ýüz öwürmek boýunça halkara taslamalaryň çäklerinde görlen çäreleri sanap geçdi.
UNIDO-nyň halkara bilermeni Wasiliý Selikow Monreal teswirnamasy hem-de oňa girizilen Kigali düzedişi boýunça borçnamalary durmuşa geçirmek babatda Türkmenistan tarapyndan kadalaşdyryjy, hukuk, maksatnamalaýyn, usulyýet we maglumat-seljeriş resminamalarynyň işlenilip taýýarlanylyşy ulgamynda geljekki ädimler baradaky temany dowam etdi.
Russoýuzholodpromyň müdiriýetiniň başlygy Ýuriý Dubrowin Kigali düzedişini durmuşa geçirmek babatda Türkmenistan bilen hyzmatdaşlyk etmek üçin rus işewürliginiň mümkinçilikleri barada gürrüň berdi.
Ýygnananlaryň öňünde, şeýle hem «TehnoFrost» zawodynyň esaslandyryjysy we ýolbaşçysy, «KrioFost» kompaniýalar toparynyň baştutany Aleksandr Kotlýar çykyş etdi. Ol sowadyjy tehnologiýalar ulgamynda işewürligi döretmek we ösdürmek tejribesini paýlaşdy.
«KrioFrost Akademiýasynyň» ýolbaşçysy Ilýa Malafeýew anyk desgalaryň mysalynda tebigy sowadyjylara esaslanýan sowadyjy ulgamlaryň energonetijeliligi boýunça çykyş etdi.
Maslahatyň geçirilen ýeri bolan «KrioFrost Akademiýasy» ylym-bilim merkezi «TehnoFrost» kompaniýasy tarapyndan sowadyjy we garyşyk pudaklaryň hünärmenlerine iş ýüzünde goldaw bermek maksady bilen 2021-nji ýylda döredildi. «KrioFrost Akademiýasynyň» maglumat serişdeleri hem-de elektron kitaphanasy ugurdaş okuw mekdepleriň talyplarynyň we hünärmenleriniň taýýarlyk derejesini ýokarlandyrmaga ýardam edýär. Mundan başga-da, merkez ylmy-barlag taslamalaryny guramak, sowadyjy tehnologiýalar bilen baglanyşykly tanyşdyrmalary, okuwlary, maslahatlary geçirmek üçin özboluşly meýdança bolup durýar.
Şeýle hem Türkmenistanyň wekiliýetiniň saparynyň maksatnamasyna tebigy sowadyjylar bilen iş salşylanda howpsuzlyk çärelerine degişli okuw maslahatlar girizildi, şol okuwlar «KrioFrost Akademiýasy» ylym-bilim merkezinde geçirildi. Okuw-maslahatyň ahyrynda oňa gatnaşyjylar Moskwa oblastynyň Puşkino şäherindäki «Globus» paýlaýyş merkezinde tebigy sowadyjylarda işleýän ýene-de bir sowadyjy ulgamyň işi bilen tanyşdylar. Saparyň soňky gününde okuw maslahatyna gatnaşan türkmen kärhanalarynyň hünärmenlerine okuw geçilendigi hakynda şahadatnamalar gowşuryldy.
RF-de bolmagyň çäklerinde geçirilen hemme çäreler türkmen hünärmenlerinde örän uly gyzyklanma döretdi hem-de köp babatda olaryň bilimleriniň artmagyna, gymmatly tejribäniň özleşdirilmegine we hünär başarnyklarynyň artmagyna ýardam etdi. Türkmenistanyň wekilleri netijeli duşuşyklar hem-de rus topragynda mähirli kabul edişlikler üçin hoşallyk bildirip, russiýaly bilermenleri 2025-nji ýylyň 3-5-nji noýabrynda Aşgabatda geçiriljek «Türkmenistanda gurluşyk, senagat, energetika» (СІЕТ 2025) atly halkara maslahata we sergä gatnaşmaga çagyrdylar.
